Het Ikea-effect

door Maarten Brand en Wilbert Teunissen

Het Ikea-effect

Misschien herken je dit: je leerling laat vol trots zien hoe hij het kozijn heeft geschilderd. Maar, jouw oog valt direct op een paar flinke zakkers in datzelfde kozijn. De eerling ziet die zakkers wel, en weet ook wel dat dat niet de bedoeling is, maar toch al-met-al is hij dik tevreden. Je vraagt je misschien af: hoe kan hij dit zien en tóch erg tevreden zijn?

We noemen dat het ‘Ikea-effect’. Als je ergens veel tijd en energie in hebt gestoken, waardeer je het eindresultaat extra. Ook als het niet helemaal perfect is. De motivatie die het Ikea-effect bij je leerling losmaakt, kan je als leermeester ook gebruiken om je leerling van een magere 6 naar een 9 of 10 te helpen. Maar, hoe werkt dat precies?

Origami

Hier heeft een groep Amerikaanse wetenschappers onderzoek naar gedaan. Een aantal proefpersonen kreeg de opdracht om aan de hand van een stappenplan, papieren kraanvogels te vouwen. Geen van de proefpersonen had dit ooit gedaan, dus aan het eind van het experiment lag er een verzameling best wel slecht gevouwen kraanvogels. Vervolgens kregen deze proefpersonen de vraag: “Als je een gevouwen kraanvogel zou kunnen kopen, hoeveel zou je dan willen betalen?” Diezelfde vraag stelden de onderzoekers aan een andere testgroep die alleen de net gevouwen kraanvogels zagen.

Tijd en energie

Wat bleek? De proefpersonen die de kraanvogels gevouwen hadden waren bereid om maar liefst vijf keer zoveel te betalen voor hun kraanvogels dan de andere testgroep. De belangrijkste verklaring voor die hoge waardering is dat de makers van de kraanvogels niet alleen het resultaat zagen, maar ook de moeite van het maken. Er was tijd en energie in gestoken en dat was in hun ogen de hogere prijs waard. Bij een bouwpakket van Ikea blijkt dat precies zo te werken. Hoe harder je er zelf aan werkt, des te meer je het eindresultaat waardeert. Ikea is groot geworden dankzij dit slimme (psychologische) verschijnsel.

Een natte rug bij een leerling, helpt de motivatie enorm

Wat heb ik aan dit inzicht, hoor ik je denken. Het antwoord is: heel veel! Zet daarom je leerling aan het werk. Hoe meer moeite je leerling ergens voor moet doen, des te meer voldoening en zelfvertrouwen hij gaat voelen bij de opdracht ('Kijk eens wat ik kan'). Hierdoor kan je leerling mentaal ook beter tegen een stootje als het allemaal wat tegenzit. Die voldoening zorgt ook dat je leerling positiever naar zichzelf, en het werk, kijkt (‘Ik zie dat het mij lukt, als ik mijn best doe'). Het ‘Ikea-effect’ is daarom een gewéldig instrument om een leerling nog zelfstandiger en gemotiveerder te maken.

Belangrijke tips

Om te beginnen; waardeer altijd de inzet en gedrevenheid van je leerling! Dan is de feedback op het zakkertje minder pijnlijk. Verder: kauw niet alles voor. Als je leerling zich in het zweet werkt, dan gebeurt er ook iets bij die leerling! Hij zal dankzij die inspanning nog meer tevreden en trots zijn op het resultaat en het telkens beter en mooier willen maken! Je hoeft dan als leermeester alleen nog goede feedback te geven en wat bij te sturen. Door de leerling te laten zweten zorg je ervoor dat hij ziet dat hij zelfstandig kan werken en dat hij zelf invloed heeft op het proces en het resultaat. Je maakt zo van een leerling die gewoon doet wat jij vraagt, een zelfstandige vak-professional die ook voldoening haalt uit hard werken.

Nog even over die feedback op het werk van de leerling: Besef dat je als begeleider ook last kun krijgen van het Ikea-effect: voor je het weet raak je zo betrokken bij de leerling dat je niet meer objectief kunt bekijken hoe het gaat. Vraag daarom regelmatig aan een collega om mee te kijken naar de voortgang van je leerling.